Тарыхы адамзаттыкындай эле байыркы болгон зайтундар Түркияда жөн гана мөмө эмес, бул — Анатолия жерлериндеги жашоо образы. Миң жылдык тамыры жана Жер Ортолук деңизинин климаты менен Түркия бүгүн зайтун бактарынын бейиши болуп эсептелет. Эгей аймагынан баштап Жер Ортолук деңизине жана Анатолиянын ичин көздөй жайылган аймактар кылымдардан бери өскөн зайтун бактары менен кооздолгон. Бирок Түркиядагы зайтун дарактарынын 75 пайызы жайгашкан Эгей аймагы өзгөчө орунда турат. Күз мезгилинде Эгей аймагы зайтун түшүмүн жыйноо маалына күбө болуп, аймактын байыркы жерлеринин берекелүү топурагы жана терең тарыхы менен жашоосу кооз көрүнүштөргө толуп турат. Быйылкы күздө бул байыркы салтка өзүңүз күбө болуп, Эгейдин зайтун бактары бизге дагы бир жолу кереметин тартуулаганына күбө болууга даярсызбы?
Зайтун дарактары маршруту: кайда баруу керек?
Европа Кеңеши тарабынан зайтун багыттарынын катарына киргизилген Түркия бардык аймактарында зайтун өндүрөт. Бул аймактардын ичинен эң негизги зайтун өндүрүүчү аймактар Эгей деңизинин жээгинде жайгашкан. Эң жогорку өндүрүш Балыкесир, Измир, Маниса, Айдын жана Мугла провинцияларында кездешет. Толук зайтун аймагы катары белгилүү болгон Айда тоосунун аймагы өзгөчө мааниге ээ. Түркиянын алгачкы зайтун майы музейи болгон Адатепе Зайтун Майы Музейи зайтун жолун изилдөөнүн алгачкы кадамы. Бул музейде зайтун майынын жолун баштан аяк көрүүгө мүмкүнчүлүк бар. Балыкесирдин Айвалык району дагы бир маанилүү аймак болуп саналат, бул жерде зайтун өстүрүү негизги айыл чарба ишмердүүлүгү болуп эсептелет. Түшүм жыйноо майрамдары жергиликтүү тургундар менен баарлашууга жана жергиликтүү деликатесттерди даамдоо үчүн эң сонун мүмкүнчүлүк түзөт.
Түштүктү көздөй барганда, Манисанын Киркагач районунда 1650 жылдык зайтун дарагын көрүүгө болот, бул дарак 2013-жылы «эстелик дарак» деп каттоодон өтүп, коргоого алынган. Эгей деңизинин бермети болгон Измир зайтун жана зайтун майы өндүрүшүнүн эң маанилүү борборлорунун бири болуп эсептелет. Сельчук, Сеферихисар, Гүзелбахче, Урла, Чешме жана Карабурун сыяктуу райондордо байыркы зайтун дарактарын көрүүгө болот. Michelin гидине кирген ресторандары менен белгилүү Урла аймагы сизди тарыхый сюрприздер менен тосуп алат. Ошондой эле Узункую айылында жайгашкан Көстем Зайтун Майы Музейи зайтун өндүрүшүнүн 4000 жылдык тарыхын баяндайт.
Айдын аймагына түшкөндө, зайтун бактарынын жүрөгү болуп эсептелген жана 25 миллион даракты камтыган бул аймакта Кушадасындагы Олеатриум Зайтун жана Зайтун Майы Тарыхы Музейи сизди тосуп алат. Бул жерлердеги зайтундун тарыхын үйрөнгөндөн кийин дагы бир эс алуу бейиши болгон Муглага бара аласыз. Милас району зайтун өндүрүүдө өзгөчө мааниге ээ. Милас аймагында зайтун бактары 8000 жыл мурун да болгон деп ишенишет. Милас Зайтун Түшүмү Фестивалында жогорку сапаттагы зайтундарды жана зайтун майын татып көрүүгө болот.
Кылымдарды карыткан салт: зайтун түшүмүн жыйноо
Зайтундар июнь айында гүлдөй баштап, жайдын акыркы күндөрүнө чейин өсүп, күз мезгилинде жыйноого даяр болот. Зайтун түшүмүн жыйноо салты — бул аймактын маданияты жана ашканасы үчүн маанилүү болуп, кылымдар бою үй-бүлөлөрдү, коомчулуктарды жана конокторду бириктирген иш-чара. Түшүмдү жыйноо зайтундарды терүүдөн башталат. Эгей аймагында жергиликтүү тургундар, адатта, кол менен терүү салтын карманышат, бул зайтундун сапатын сактоого жардам берип, жер жана эмгек менен терең байланышты бекемдейт. Андан кийин терилген зайтундар «даамдоочу зайтундар», «зайтун майы үчүн» жана «жерге түшкөн зайтундар» деп бөлүнөт.
Бактан дасторконго: зайтун майынын керемети
Зайтундардын майга айлануу жолундагы сапары — бул өзгөчө окуя. Түшүм жыйналгандан кийин, зайтундар дароо жергиликтүү май кысуучу жайларга же фабрикаларга жеткирилип, ошол жерде кысылып, бөтөлкөлөргө куюлат да, жогорку сапаттагы зайтун майы өндүрүлөт. Бөтөлкөгө куюлгандан кийин зайтун майы Эгей аймагынын ашканасында чоң роль ойнойт, тамактардын даамын ачып, ар бир тамакты өзгөчө кылат. Көп жылдык ден соолукту сактоого жардам берген зайтун майы бул аймакта күнүмдүк тамак-аштын ар биринде колдонулат. Специялар менен даамдалган зайтун майы эртең мененки тамакта нанга малып жегенге берилсе, аймакка мүнөздүү чөптөр жана жашылчалар зайтун майы менен бышырылып, жөнөкөй, бирок пайдалуу жана даамдуу тамактар даярдалат. Мындан тышкары, зайтун майы, уксус же лимон менен даярдалган салаттар ар бир тамакта берилет.
